Po sa të shkelë këmba në fushën e Peshterit të bien në sy shtëpitë përdhese të ndërtuara nga thuprat e të lyera me baltë. Pullazet e mbuluara më kashtë, vizitorin e mahnitin dhe e kthejnë një shekull pas. Vështirë mund t’ju besosh syve se ato shtëpi përdhese qëndrojnë ashtu nga koha e qëndrimit të vet popullatës aty. Shtëpitë e hambarët e mbuluara me kashte janë realitet i kohës. Ato janë magjepse dhe të dukën si kullat e përrallave. Për një çast të kujtojnë kohën migjenijane dhe pajtohesh me stilin, hijeshinë e arkitekturen e tyre. A është Sanxhaku sot duke u shkri nën regjimin serb si dikur Toplica, Nishi, Piroti, Leskovci e Vranja. Politika serbomadhe e asimilimit në Sanxhak edhe sot vazhdon me ritëm më të shpejt se kurrë. Deri kur shqiptarët duhet të asimilohen e të shkrihen në një komb tjetër që nuk ka fare të bëjë më gjakun e tyre?
Shkruan : Ali Daci
Asimilimi i shqiptarëve të Peshterit
Asimilimi i popullatës shqiptare në Fushën e Peshterit e ka zanafillën e vet në programin famëkeq të Vasa Qubrilloviqit dhe më parë. Ndalimi i gjuhës shqipe dhe ngulfatja e saj ka filluar shumë herët. Zëvendësimi i saj më atë serbe dhe spastrimet etnike edhe sot e gjithë ditën vazhdojnë. Shqiptarët e Peshterit e kanë pas shumë të vështirë ta ruajnë identitetin e vet kombëtarë. Duke qenë nën sundimin e Serbisë tash gati një shekull ata janë asimiluar po thuaj 85 përqind. Migrimi i imponuar dhe spastrimet e shumta etnike kanë zbrazë fushën shqiptare nga shqiptarët e bashkë më të ka ikur edhe gjuha shqipe. E folmja shekullore shqipe këtu është zëvendësuar më gjuhën serb, më gjuhën e sllaveve të jugut sado që vendasit thonë që flasin gjuhen boshnjake dhe së përkatësia e tyre nacionale, tani e re është ajo boshnjake, prapëseprapë ajo gjuhë mbetet gjuhë serbe. Në të gjitha fshatrat e Peshterit më ardhjen e “demokracisë” janë ngritur objekte kulti, xhami, cilat në një farë mënyre si mbrojnë e identitetin fetar e jo kombëtar të popullatës e cila tash edhe haptas thotë se nuk ndihet më shqiptare por boshnjake, bile shtet amë njohin Bosnjën, kurse për Shqipërinë pak prej tyre din që ka qenë vendlindja e stërgjyshërve të tyre.
Me gjithë këto presione politike që ushtron regjimi serb atje, edhe sot disa familje në fshatrat Ugëll, Boroshticë, Baçicë , Dol e në disa fshatra tjera ku kompaktësia familjare e vëllazërore ka qenë më e forte, gjuha shqipe ka rezistuar dhe është ruajtur si e folme e veçantë e shqiptarëve, që për historiografinë dhe gjuhësinë shqiptare pa tjetër është një e folme e veçantë që kërkon studim të mirëfilltë shkencor. Historia shqiptare Sanxhakun e njeh si pjesë të tokës shqiptare edhe pse kanë kaluar shtatëdhjetë e pesë vjet të luftës për mbrojtjen e Pazarit të Ri. Edhe Lidhja shqiptare e Prizrenit ka njohur këtë trevë shqiptare si pjesë të pandashme të tokave shqiptare, kur dihet mirëfilli që kjo trevë është përfaqësuar edhe në Lidhjen e Prizrenit e më vonë edhe në Lidhjen e Pejës nga prijësit e këtushëm,siç ishin Ali e Ejup Ejupbegaj. Pastaj luftërat ballkanike dhe masakra e ushtrisë malazeze në Peshter, janë dëshmi e një presioni të hershem mbi shqiptarët e këtushëm. Kështu të moshuarit këtu flasin për masakrën e kësaj ushtrie të vitin 1912, ku nga forcat malazeze vriten 20 shqiptarë e gjashtë prej tyre vriten në Ugëll. Një presion ushtarako-policor mbi popullatën e Sanxhakut është zhvilluar edhe në kohën e shtetit të mbretërisë SKS (Serbo-Kroate-Sllovene) më ç’ rast shqiptarëve të këtushëm nuk u garantohet as minimumi i të drejtave njerëzore. Ata kanë qenë të privuar nga e drejta e pjesëmarrjes në jetën politike e ekonomike. Në anën tjetër qeveria e atëhershme ka organizuar shpërnguljen masovike të kësaj popullate, që ishte edhe aksioni i parë i Nikolla Pashiqit. Spastrimi etnik i Sanxhakut, si pretekst i spastrimit merreshin aksionet e ushtrisë SKS për ndalimin e kryengritjeve shqiptare të organizuara në Komitet e njohur të asaj kohe ku njeri nga udhëheqësit e pakapshëm të kaçakëve të sanxhakut ishte Isuf Mehonjiqi (1888-1926) e Feriz Sallku (1875-1943) të cilët ishin të pakapshëm për kryeçetnikun Kosta Peçanc. Luftërat e shumta të zhvilluara në atë kohë sollën edhe spastrimet etnike, djegiet e shtëpive dhe grabitjet e gjasë së gjallë.
