Nga Zef Pergega
Hotjanet jetojne ne vendlidje dhe neper shume vende te botes se qyteteruar. Rrenjet e tyre i kane hedhur edhe ne Amerike, kryesisht ne qytetin e Detroitit dhe ne New-York. Jetojme e punojme me ta pa mundur ta njohim historine plot lavdi te tyre.
Jeta ne megrim i ngjan nje molle te kuqe qe deshiron ta ruaj fytyren e bukur dhe te lemuar te saj karshi dhembeve te gjate qe leshojne mbi ta lengun e kafshimit…Hotjanet mbijetojne me zakonet, traditat dhe virtytet me te mira te kulles se malesorit, duke trasheguar edhe ne boten e lire fisnikerine e republikes se Hotit, qe nisi qe ne Mesjeten e pare.
Lord Bajroni, me 11 nentor 1809 i shkruante nenes se tij ne lidhje me Ali Pashe Tepelenen “…ka qene nje luftetar i madh…Bonapardi i dergoi nje kuti duhani me portretin e tij. Aliu i pergjigjet se kutia e duhanit ishte dhurate shume e mire, por nuk donte te fliste per portretin sepse atij nuk i pelqente asgje tjeter me shume se origjinali!”
Ne ne diaspore i kemi ne origjinal portretin e shtate maleve te Malesise. Hotjanet te priviligjuar nga natyra dhe te pabraktisur nga qyteterimi jane pjese e krenarise se shqiptarit ne diaspore, ndaj po perpiqem te them dicka nga toka e ketij ishulli qe i ka rrezistuar fortunave te jetes. Njerezit, prijataret e tyre dhe dijetaret, qe kane patur tembth nacioni dhe kuptim vatre, kane luftuar si per pragun e vet ashtu edhe per tjetrin. Organizimin fisnor dhe krahinor e kane mbeshtetur ne arkitraun shqiptar, per te qene zot ne shtepine e vet mbi disa rregulla ne formen e ligjeve, duke i dhene teritorit fytyren e nje republike.
“…rreth vitit 1300 filluan te trajtohen ne Shqipni si do republika te vogla te perbame prej disa fshatnash e bajrakesh, duke marre me vete dy elemente te reja, nje ushtarak e nje ligjor. Kryetari i fisit quhej kapedan. Ne vitin 1414 bahet jashtezakonisht i forte fisi i Hotit. Me 1415 trajtohet Lidhja Bajrakeve te Mirdites, e cila aso kohe dynte nje ushtri prej 12 mije luftetaresh. Nuk eshte krejt fjale pa mend se keto republika kane patur te kodifikueme ligjet ne vete me nje kanun te perbashket”- shkrun Gjergj Fishta.
Autori i Lahutes se Malesise, me te cilen i dha nje kulmim te jashtezakonshem dhe te paperseritshem deri me sot te poezise liriko-epike, i referohet vepres se shkrimtarit dhe historianit Dr. Suflai, i cili theksonte se aty nga shekulli I 13-te nder qytete te Shqiperise gjindeshin zyra noteriale ku shkruheshin e shperndaheshin lajmet gjyqtare te vendit…ne fillim te periudhes se Venedikut 1398 u gjet ne Durres vetem nder Franceskajt e atjeshem neni 35 i nje statuti i shkruar mbi papir!
Kjo tregon faktin se me pare ne Shqiperi ka patur ligje te shkruara ne pirgamente dhe se disa nga kryetaret e fiseve ne mes tyre edhe ai i pari i Hotit ne Shqiperine kryesisht veriore u lartesuan ne dinasti princore te pavaruar, sic deshmon republika e Hotit dhe ajo e Mirdites me Gjonmarkun kapedan per 575 vjet. Duke qene dere e pare keta princa lidhen drejtperdrejt bese e marreveshje me shtete te medha te Europes. Ky fakt tregon se keto marrje e dhenje, pra shkembime te ndryshme do te jene shenuar ne pergamente dhe do te jene bere ligje te zbatueshme, te cilat keta princa i kane lene mbrapa, por jo te ruajtura nga dora e tyre, por diku tjeter neper arshivat e botes se qyteteruar. Keto ligje te kodifikuara kane nje shembelltyre te ligjeve te kohes se Romes dhe nje analogji me kanunin e mberritur ne ditet e sotme.
Bokardus Monacus, murg francez, vepra e te cilit u shkrua ne menyre krejt paradoksale nga Guliem Adae, Arqipeshkv i Tivarit, pohonte ne vitin 1332:
“Megjithse kane nje gjuhe krejt ndryshe nga gjuha latine, shqiptaret ne librat e tyre perdornin germat latine”
Ky pohim na ben te kuptojme se gjuha shqipe nga shqiptaret ka qene e shkruar para Formules se Pagezimit, po te kemi parasysh edhe studimin e Martin Camajt, i cili qendroi ne librarine e Vatikanit per disa muaj per te zgjidhur enigmen se para Mesharit te Buzukut 1555, shqiptaret duhet te kene patur edhe vepra te tjera se ndryshe si do ta shkruante Buzuku kete veper, qe quhet e para veper e shkrimit shqip.
Historia e nje krahine nuk ka shkeputje me historine e nje krahine tjeter. Kapedanet e Mirdites e ushtruan pushtetin e tyre, duke u mbeshtetur ne 1223 nenet e Kanunit, i cili u mbodh fale punes 30 vjecare te At Shtjefen Gjecovit. Ky pushtet nuk pati ushtri e forca mbrojtese te Sarajave te Gjonmarkut. Kapedanet e Mirdites ishin princa konstitucionale. Kete e verteton Ernest Koliqi dhe At. Zef Valentini. Pra ne kuvendin e popullit ne Shen Pal te 12 bajrakeve vendoseshin ligjet e reja te krahines. Sigurisht edhe hotjanet me republiken e pare te tyre pushtetin dhe ekzistencen e mbeshteten ne ligjet e zakonet e krahines se tyre.
Po cila eshte esenca e kesaj mbijetese te republikes se Hotit?! Se pari eshte ai element njerezor e shpirteror qe ka te beje me tolerancen e brendeshme dhe demokracine ne respekt te ndersjellte qe zhvillohej ne odat e kuvendeve. Eshte mencuria dhe mirenjohja ndaj saj per ti lene kurdohere vendim e pare fjales se pjekur nen kakine e zakonit. Zbatimi me perpikemeri i kanunit si ligji i maleve tona. Lidhja dhe ushtrimi i fese katolike. Duhet kuptuar mire se Hoti kurre nuk tha se une jam dhe tjeter nuk ka. Kjo duket fare qarte edhe sot. Malesoret e Malesise Madhe festat fetare dhe gezimet e tjera familjare i bejne me miq, pa pyetur se nga jane.
Edhe ne kohen e Romes se lashte ekzistonte nje prirje e forte konservative ndaj zakoneve dhe dokeve. Eshte kjo prirje e forte nder fiset e vjetra shqiptare e konkretizuar ne shprehjen “si na lane te paret me kanu” Ne organizimin e komunitetit malesor kemi, krene, pleq dhe vegjeli. Ndersa per fise baritore e luftarake te qeverisura ne baze te nje ligji, jo te shkruar por gojedhanor, te lidhur nga njera ane me psikologjine e fisit dhe nga ana tjeter me eksperiencen e konstitucionit qe i pat lene Roma, njihen fiset e Hotit, Kastratit, Kurbinit dhe te Rodonit. Eshte e drejte te themi se hotjanet si te gjithe fiset e veriut e zhvilluan dhe e konsoliduan traditen ate zakonore dhe ate fetare, duke e ruajtur trashegimine gjuhesore te paprekur nga ndikimet pushtuesve, latin, grek, sllav dhe turq.
Per cdo shqiptar, por edhe hotjane jane te vlefshme fjalet qe i tha Gjon Kastrioti te birit Gjergj Kastroti para se ta rrembenin turqit. “Veshtro biri im kete toke dhe atdheun tend dhe mos e harro kurre!”
Me kete rast vlesoj maksimalisht nismen e hotjaneve ne Detroit, fort te dobishme per historine kombetare, per te organizuar simpoziumin shkencor “Hoti ne rredhat e shekujve” dhe besoj se suksesi eshte i paralajmeruar edhe ne fjalen me plot kuptim te atdhetarit Lek Leci Gjonaj. Besoj se ne kete ngjarje historike do te paraqiten tema edhe per emigrimin, integrimin dhe mbijetesen e hotjaneve ne boten e lire pa harruar rinine. Lektoret shpresoj te jene nga te gjitha trevat, per ti dhene aktivitetit fytyren kombetare pa lejuar kthimin ne qellim ne vetvete. Kam marre pjese ne simpoziumin “Shkodra ne Shekuj” por shkodranet nuk kane thene se te tjeret nuk kane te drejte te paraqesin tema shkencore ne lidhje me Shkodren dhe marredhenjet e saj politike, tregtare, shkencore e kulturore me krahinat e tjera te vendit. Patjeter materialet duhet te botohen.
